Τι είναι η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση;

Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι μια θεωρία και θεραπευτική παρέμβαση που αναπτύχθηκε αρχικά από την Dr. Ayres, Εργοθεραπεύτρια και Νευροεπιστήμονα, στην Αμερική τη δεκαετία του 70. Από τότε ως σήμερα η θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης και οι θεραπευτικές παρεμβάσεις που προκύπτουν από αυτή έχουν μελετηθεί και αναβαθμιστεί από πολλούς καταξιωμένους επιστήμονες. Σήμερα είναι η περισσότερο μελετημένη χρησιμοποιούμενη μέθοδος για παιδιά με αναπτυξιακές δυσκολίες στην Αμερική και στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με την θεωρία αυτή «η κατάλληλη δράση και συμπεριφορά των παιδιών βασίζεται στη λήψη, την επεξεργασία και την ερμηνεία των πληροφοριών που εισέρχονται από το περιβάλλον μέσω των αισθητηριακών συστημάτων». Όλοι γνωρίζουμε από την προσχολική μας ηλικία ότι οι αισθήσεις του σώματός μας είναι 5 αλλά στην πραγματικότητα είναι 7. Εκτός από την όραση, την ακοή, τη γεύση, την όσφρηση και την αφή, υπάρχουν ακόμη 2 αισθήσεις πολύ βασικές για το σώμα μας.

Η πρώτη είναι η αίσθηση της ιδιοδεκτικότητας που λαμβάνουμε από τους μυς, τους τένοντες και τις αρθρώσεις μας και μας δίνει πληροφορίες για την θέση που βρίσκονται τα μέλη του σώματός μας στο χώρο.

Η δεύτερη είναι η αίσθηση του αιθουσαίου συστήματος όπου είναι υπεύθυνο για τη θέση του κεφαλιού μας, για τη φορά και τη ταχύτητα κίνησής μας (είναι δηλαδή η αίσθηση της κίνησης και της ταχύτητας).

Όλα τα συστήματα μαζί, βάζουν τη βάση για την ανάπτυξη του ώριμου κινητικού προγραμματισμού, την συντονισμένη χρήση των 2 μερών του σώματος, την ισορροπία, τον οπτικοκινητικό συγχρονισμό, την σωματογνωσία, την ομιλία, την οπτική αντίληψη και τη συναισθηματική σταθερότητα.

Τι είναι η Δυσλειτουργία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης;

Ο όρος «δυσλειτουργία αισθητηριακής ολοκλήρωσης» χρησιμοποιείται για να περιγράψει την δυσκολία στην σωστή επεξεργασία των αισθητηριακών ερεθισμάτων. Δηλαδή, τα παιδιά λαμβάνουν τα αισθητηριακά ερεθίσματα από το περιβάλλον όμως δεν γίνεται φυσιολογική επεξεργασία αυτών στον εγκέφαλο και το εγκεφαλικό στέλεχος με αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά να μην παράγουν κατάλληλες και αποτελεσματικές προσαρμοστικές αντιδράσεις. Για παράδειγμα, ένα παιδί που κάνει κούνια στην παιδική χαρά όταν ζαλιστεί θα ζητήσει να κατέβει από αυτήν ή θα βρει από μόνο του τον τρόπο να κατέβει. Αντίθετα, ένα παιδί που παρουσιάζει δυσκολία στην επεξεργασία των ερεθισμάτων θα συνεχίσει να κουνιέται μέχρι ότου να κάνει εμετό.

Υπάρχουν πολλά είδη στην συγκεκριμένη δυσλειτουργία και γι’ αυτό τα παιδιά που λέμε ότι έχουν προβλήματα Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης και χρειάζονται αυτή τη θεραπεία μπορεί να είναι τελείως διαφορετικά μεταξύ τους.

Γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητη η λεπτομερής και πλήρης αξιολόγηση της εικόνας ενός παιδιού από ειδικευμένο στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση Εργοθεραπευτή τόσο με ειδικά τεστ όσο και με κλινικές παρατηρήσεις.

Η κλινική εμπειρία έχει δείξει πως συνήθως τα προβλήματα Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης εμφανίζονται στις παρακάτω διαγνώσεις:

Μαθησιακές δυσκολίες.

Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα.

Αναπτυξιακές δυσλειτουργίες κινητικού συντονισμού και Δυσπραξία.

Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές / Αυτισμός.

Γενετικά σύνδρομα (Down, Angelman, Prader-Willi, Rett κ.α.)

Νοητική Υστέρηση

Εγκεφαλική Παράλυση & άλλες Νευρομυικές Παθήσεις

Αισθητηριακές Διαταραχές (Μειωμένη όραση & Τύφλωση, Βαρηκοΐα & Κώφωση)

Χωρίς άλλη συνοδή διαταραχή

Μερικά προβλήματα αισθητηριακής επεξεργασίας μπορούν να εκδηλωθούν ως εξής:

- μαθησιακή καθυστέρηση

- καθυστέρηση στο λόγο, στην ομιλία ή στη χρήση του στόματος (σίτιση)

- καθυστέρηση σε κινητικές δεξιότητες

- αδεξιότητα

- δυσκολία σε μεταβάσεις από τη μια κατάσταση στην άλλη

- διάσπαση προσοχής

- δυσκολία στο να ηρεμεί

- αυξημένη ή ελαττωμένη ευαισθησία σε άγγιγμα, κίνηση, οπτικά ερεθίσματα ή ήχους

- φτωχή αυτοπεποίθηση και αυτογνωσία

- κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες

- αφύσικα υψηλά ή χαμηλά επίπεδα εγρήγορσης

Ποια είναι τα προβλήματα της αισθητηριακής επεξεργασίας και με ποιες συμπεριφορές αυτά εκδηλώνονται;

- Υπερευαισθησία σε αγγίγματα, κινήσεις, οπτικά ερεθίσματα ή ήχους.
Απόσυρση δηλαδή από αγγίγματα, ορισμένες υφές, ρούχα, τροφές. Τρόμος σε απλές καθημερινές κινήσεις, όπως στην παιδική χαρά ή ευαίσθητος σε κάποιους ήχους (π.χ. μίξερ, ηλεκτρική σκούπα, κλπ.).

- Υποευαισθησία. Δεν αισθάνεται, δεν παρατηρεί ή δεν αντιδρά σε διάφορα ερεθίσματα, όπως εάν έχει λερωθεί στο πρόσωπο ή δεν έχει κίνητρο για το κινητικό παιχνίδι.

- Αισθητηριακή αναζήτηση. Επιζητά δηλαδή έντονες αισθητηριακές εμπειρίες, όπως το να μην κάθεται σε μία θέση, να πέφτει και να προσκρούει στα έπιπλα.

- Αφύσικα υψηλά ή χαμηλά επίπεδα δράσης. Είναι συνεχώς σε κίνηση ή μπορεί να είναι πολύ αργός στο να ξεκινήσει κάτι και μετά κουράζεται εύκολα.

- Προβλήματα συντονισμού. Μπορεί να έχει φτωχή ισορροπία, δυσκολία στο να μαθαίνει μία καινούρια δεξιότητα, η οποία απαιτεί κινητικό συντονισμό ή φαίνεται να είναι άκαμπτο, αδέξιο ή παράξενο.

- Καθυστέρηση στο μαθησιακό τομέα ή σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής. Μαθησιακά προβλήματα ανεξαρτήτου φυσιολογικού ή υψηλού δείκτη νοημοσύνης. Μπορεί να έχει δυσκολίες στο γράψιμο, στη χρήση ψαλιδιού, κουμπιών και στα κορδόνια.

- Φτωχή οργάνωση συμπεριφοράς. Μπορεί να είναι παρορμητικός, να έχει διάσπαση προσοχής, δυσκολία στην οργάνωση και εκτέλεση μίας δραστηριότητας ή να μη μπορεί να προβλέψει τα αποτελέσματα των πράξεων του. Μπορεί να αναστατώνεται, να εξαγριώνεται ή να αποσύρεται όταν αντιμετωπίζει αποτυχία.

- Φτωχή αυτοπεποίθηση. Μπορεί να παρουσιάζεται σαν τεμπέλης, σα να βαριέται ή χωρίς κίνητρο. Μπορεί να αποφεύγει δραστηριότητες και να παρουσιάζεται επίμονος ή ταραξίας.

Συνήθεις ερωτήσεις/απορίες από γονείς.

Έχω βρει το κατάλληλο μέρος για να κάνει το παιδί μου θεραπεία Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης;

Η θεραπεία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης σύμφωνα με τις προδιαγραφές της J.Ayres, πρέπει να παρέχει ασφάλεια στο παιδί με στρώματα δαπέδου και τοίχου. Επιπλέον, πρέπει να υπάρχει αιωρούμενος και μη εξοπλισμός όπως τραμπολίνο, πισίνα με μπαλάκια, τοίχος αναρρίχησης, κούνιες διαφόρων ειδών και άλλα κατάλληλα όργανα και παιχνίδια που προωθούν την αισθητηριακή ολοκλήρωση των παιδιών.

Εργαλεία Πιστότητας της θεραπείας Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης:

Εξειδικευμένες γνώσεις και ικανότητες από πλευράς θεραπευτή

Συνεχείς Κλινικές Αξιολογήσεις - Κλινικές Παρατηρήσεις

Σχεδιασμός Θεραπευτικού Πλάνου και Μοντέλου Θεραπείας

Υπόδειξη "οδηγιών" στους γονείς που καθορίζουν την επιτυχία και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας

Πόσο συχνά και για πόσο χρονικό διάστημα ένα παιδί συμμετέχει συνήθως, σε θεραπεία Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης;

Η διάρκεια της θεραπείας κυμαίνεται από 6 μήνες έως 2 χρόνια σε συνάρτηση πάντα με τη σοβαρότητα και τον τύπο του προβλήματος. Ένα παιδί, ωστόσο, μπορεί να χρειάζεται επιπρόσθετα συνεδρίες Εργοθεραπείας (βασιζόμενες σε άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις) για να βελτιώσει τις λεπτές κινητικές του δεξιότητες, την αυτοεξυπηρέτηση του, κ.α. με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο συνολικός χρόνος θεραπείας. Οι περισσότερες θεραπευτικές συνεδρίες διαρκούν από 45 λεπτά και πραγματοποιούνται με συχνότητα 1-3 φορές την εβδομάδα

Πόσο χρόνο μετά την έναρξη της θεραπείας θα αρχίσω να παρατηρώ αλλαγές στο παιδί μου;

Το πόσο γρήγορα θα παρατηρήσετε αλλαγές εξαρτάται από το είδος και τη σοβαρότητα των δυσκολιών του κάθε παιδιού. Συνήθως αλλαγές παρατηρούνται μετά από 6 με 8 εβδομάδες θεραπείας και εξαρτώνται από την πορεία της φυσιολογικής ωρίμανσης αλλά και τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού.

Κάποιες αλλαγές μπορεί να είναι λειτουργικές. Για παράδειγμα ένα παιδί μπορεί να κάθεται στην καρέκλα του περισσότερη ώρα χωρίς να πέφτει ή να σκύβει, ή ο χρόνος που χρειάζεται για να ντυθεί να διαρκεί λιγότερο, ή το παιδί να συμμετέχει ενεργητικά στη διαδικασία του μπάνιου ή να εμπλουτιστεί το διαιτολόγιό του.

Κάποιες άλλες αλλαγές που μπορεί να παρατηρήσετε είναι συναισθηματικής μορφής όπως λιγότερα ξεσπάσματα θυμού, λιγότερο άγχος ή το παιδί να βελτιώσει την κοινωνικότητά του ακόμα και τον ύπνο του.

Πως ο θεραπευτής αποφασίζει ότι η θεραπεία του παιδιού μου ολοκληρώθηκε;

Ο Εργοθεραπευτής πρέπει να παρατηρεί και να καταγράφει τη πρόοδο του παιδιού όχι μόνο την ώρα της συνεδρίας αλλά και στο σπίτι και στο σχολείο γι’ αυτό το λόγο είναι απαραίτητη η συνεργασία και επικοινωνία με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς του παιδιού.

Ο θεραπευτής συνεχώς αξιολογεί την πρόοδο που πρέπει να υφίστανται στους παρακάτω βασικούς τομείς:

Αδρές & λεπτές κινητικές δεξιότητες

Διαπροσωπικές δεξιότητες

Ακαδημαϊκή επίδοση

Αυτοεκτίμηση/εικόνα εαυτού

Επικοινωνιακές δεξιότητες & λόγο

και ανάλογα αποφασίζει τη συνέχιση ή τη λήξη της θεραπείας ή ακόμη και τη παραπομπή του παιδιού σε άλλη ειδικότητα

Αν σας ανησυχεί κάτι σχετικά με την ανάπτυξη του παιδιού σας καλό θα ήταν να επισκεφτείτε έναν αναπτυξιακό παιδίατρο ή την συμβουλή ενός εργοθεραπευτή.

Πολλά από τα παραπάνω στοιχεία είναι από το βιβλίο: ‘’An Introduction to Sensory Integration’’, N. Arkwright, Therapy Skill Builders, Texas:1998

Θωμαδάκη Γωγώ

Εργοθεραπεύτρια