Ήρθε η Αποκριά!!!

Οι Απόκριες είναι αναμφίβολα από τις πιο ευχάριστες γιορτές για όλους μας. Η ανάγκη για απόδραση από την καθημερινότητα και η χαρά της μεταμφίεσης κάνει μικρούς και μεγάλους να υποδύονται πρόσωπα, είτε με ρομαντική είτε με ειρωνική διάθεση.

Οι ρίζες της μεταμφίεσης βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα, στην εποχή του Διονύσου. Κατά την ορθόδοξη παράδοση η Αποκριά είναι η προπαρασκευαστική περίοδος για την ασκητική βίωση της Σαρακοστής. Αρχίζει την Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου και λήγει την Κυριακή της Τυροφάγου.

Στην κυριολεξία «Αποκρεά» είναι ο αποχαιρετισμός της περιόδου της κρεατοφαγίας ή η αποχή από το κρέας (από-κρεώ). Αλλά και η λατινογενής λέξη «Καρναβάλι», έχει γεννηθεί μέσα από αυτή την παράδοση: carne=κρέας και vale=χαιρετώ.

Στα χριστιανικά χρόνια, ήρθε το πάντρεμα της Αποκριάς με την Σαρακοστή. Αργότερα, η λαϊκή ζωή έδωσε στην Αποκριά ένα περιεχόμενο χαράς και γιορτής.

Τι ονομάζουμε τριώδιο;

Οι αποκριές κρατούν 3 εβδομάδες γι’ αυτό το λόγο αυτή η περίοδος ονομάζεται τριώδιο. Η
πρώτη εβδομάδα λέγεται “Προφωνέσιμη”, γιατί παλιότερα “προφωνούσαν", δηλαδή διαλαλούσαν, την αρχή της αποκριάς. Η
δεύτερη εβδομάδα είναι “η κρεατική ή κρεοφάγος", επειδή έτρωγαν κρέας και
η τρίτη ονομάζεται “τυρινή ή τυροφάγος”, επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα.

Από πού πήρε η Τσικνοπέμπτη το όνομά της;

Η Τσικνοπέμπτη βρίσκεται στο μέσο των 3 εβδομάδων του εορτασμού του καρναβαλιού. Πρόκειται για τη Πέμπτη της 2ης εβδομάδας, της Κρεατινής. Την ημέρα αυτή ο κόσμος ψήνει κρέας στα κάρβουνα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τον καπνό που λέγεται “τσίκνα”. Από την τσίκνα λοιπόν αυτή έχει πάρει και το όνομά της η Πέμπτη και λέγεται Τσικνοπέμπτη.Ποια είναι η καταγωγή της μάσκας;

Δεν υπάρχει λαός που να μην έχει χρησιμοποιήσει την μάσκα για διαφορετικούς λόγους σε διαφορετικές εποχές. Τις πρώτες μεταμφιέσεις βέβαια, τις συναντάμε στη Μεσοποταμία και τη Βαβυλώνα το 2.000 π.χ.
Η μάσκα χρησιμοποιήθηκε σαν αποτρεπτικό των κακών πνευμάτων, για να διώξει τους εχθρούς ή σαν νεκρικό προσωπείο κυρίως για τους βασιλιάδες.
Με τη μάσκα όμως ο άνθρωπος, είχε πάντα την δυνατότητα να αλλάξει ρόλο, να αποκτήσει δύναμη και να καταργήσει τις κοινωνικές διακρίσεις.

Έθιμα

Το καρναβάλι είναι περίπου κοινό σε όλους τους λαούς, σε όλες τις παραδόσεις, σε όλες τις θρησκείες. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του είναι το κέφι, η ζωντάνια, η φαντασία, το παιχνίδι, η ξεγνοιασιά. Σε όποιο σημείο της Ελλάδας λοιπόν κι αν κοιτάξει κανείς αυτές τις μέρες, θα διαπιστώσει ότι οι καρναβαλικές εκδηλώσεις και τα έθιμα της κάθε περιοχής, χαρίζουν απίστευτες σκηνές τρελού γλεντιού και διασκέδασης.

Ας δούμε μερικά από αυτά…

Οι Γενιτσαραίοι: ένα Ηλειώτικο αποκριάτικο έθιμο

Είναι ένα έθιμο με προχριστιανικές ρίζες. Η ονομασία όμως Γενιτσαραίοι, πιθανόν να οφείλεται στους φοβερούς Γενιτσαραίους, το εκλεκτότερο τμήμα πολεμιστών του σουλτανικού στρατού. Οι Γενιτσαραίοι είναι μια παρέα ένδεκα ανδρών, των οποίων «βαστάν τα κότσια για χορό». Ο αρχηγός της παρέας λέγεται Γενιτσαραίος, τα δύο πρωτοπαλίκαρα Πρωτογκότσης και Δευτερογκότσης και οι σωματοφύλακες Γκότσηδες. Μέρος της παρέας είναι και δύο άνδρες ντυμένοι γυναίκες, οι Μπούλες, καθώς και ένα ανδρόγυνο ηλικιωμένων, ο Γέρος και η Γριά, που τους παριστάνουν πάλι δύο άντρες. Την παρέα συνοδεύει μια τσιγγάνικη μπάντα. Ο χορός του εθίμου αυτού, αναβιώνει στα Λεχαινά Ηλείας, το Σάββατο και την Κυριακή της Τυρινής. Η παρέα των Γενιτσαραίων χορεύει στους κεντρικούς δρόμους της πόλης.

Ο Καλόγερος στο Καλαμπάκι Δράμας

Το εθιμικό δρώμενο του Καλόγερου, που είναι ο καλός γέρος, τελείται τη Δευτέρα της Τυρινής. Οι ρίζες του βρίσκονται σε πανάρχαιες τελετές, κατά τις οποίες οι άνθρωποι ζητούσαν από τις ανώτερες δυνάμεις να επενεργήσουν στη βλάστηση και να γονιμοποιήσουν τη γη. Στις μέρες μας, το έθιμο υπενθυμίζει και υπογραμμίζει την εξάρτηση του ανθρώπου από τη φύση. Το έθιμο, το οποίο ήρθε στη Δράμα μαζί με τους πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, αναβιώνει από μια ομάδα μεταμφιεσμένων με επικεφαλής τον Καλόγερο. Επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού και ύστερα πηγαίνουν στην πλατεία. Εκεί διεξάγονται διαγωνισμός διελκυστίνδας, εικονικό όργωμα και σπορά. Το δρώμενο ολοκληρώνεται με την εικονική νεκρανάσταση του Καλόγερου. Ο Καλόγερος φορά δέρματα ζώων και μεταμφιέζεται σε ζώο. Στη μέση έχει δεμένα κουδούνια, ένα εκ των οποίων είναι σύμβολο γονιμότητας. Στα ρούχα των υπόλοιπων μελών της ομάδας κυριαρχεί το μαύρο.

Οι Κουδουνάτοι στο Μεσότοπο Λέσβου

Και τις τρεις Κυριακές της Αποκριάς, οι Κουδουνάτοι, άνδρες που φορούν ποιμενικά κουδούνια, μεταμορφώνονται σε ζώα και συμβολίζουν ψυχές πεθαμένων που έχουν τη δύναμη να γονιμοποιούν τη γη. Οι Κουδουνάτοι, συγκεντρώνονται στο δρόμο ή στην αυλή ενός σπιτιού. Εκεί οι γεροντότεροι φορούν στους νεότερους κουδούνια που συχνά ζυγίζουν πάνω από είκοσι κιλά. Φροντίζουν ώστε να είναι σταθερά τοποθετημένα και να παράγουν το επιθυμητό ηχητικό αποτέλεσμα. Οι Κουδουνάτοι έχουν στο κεφάλι τους κομμένες νεροκολοκύθες, διακοσμημένες με φτερά κοκόρου ή γαλοπούλας. Στο λαιμό δένουν λουριά στα οποία έχουν περάσει χάντρες και μικρά κοχύλια. Στα χέρια κρατούν ένα ξύλο, την κουτσκούδα, το οποίο θεωρείται σύμβολο γονιμότητας. Στη συνέχεια, κατευθύνονται προς το φούρνο της γειτονιάς, όπου βάφει ο ένας τον άλλον με μουτζούρα.

Ο Αρχικουδουνάτος, που είναι ο αρχηγός των Κουδουνάτων, φορά λιγότερα κουδούνια, συνήθως ένα πολύ μεγάλο μπροστά στη μέση. Στο σώμα του βάζει διάφορα χαϊμαλιά και λουριά. Χαμηλά στη μέση κρέμεται ένας χοντρός βλαστός λαχανίδας ή κουνουπιδιού και δύο μεγάλα κεφάλια σκόρδων. Στο στόμα έχει ένα μεγάλο κρεμμύδι ή φυσά μια μπουρού για να δώσει ρυθμό στο βήμα των Κουδουνάτων. Με τον Αρχικουδουνάτο μπροστά, οι Κουδουνάτοι αρχίζουν την πορεία τους ο ένας πίσω από τον άλλον. Τριγυρίζουν στο χωριό, στα σπίτια και στα καφενεία και δέχονται κεράσματα. Στις πλατείες και στα σταυροδρόμια σχηματίζουν έναν κύκλο πιασμένοι από τις κουτσκούδες και χοροπηδούν ρυθμικά για να δημιουργήσουν ένα συντονισμένο και δυνατό ήχο. Όταν δεν κινούνται, χτυπούν με δύναμη τις κουτσκούδες στο χώμα και στις πέτρες για να είναι γόνιμη η μάνα γη. Αφού ολοκληρώσουν το γύρο του χωριού, πηγαίνουν στον τόπο από όπου ξεκίνησαν και βγάζουν τα κουδούνια.

Πηγές:

http://www.kentrolaografias.gr/

Το Λύκειον των Ελληνίδων 100 χρόνια (2010)