Όταν το θέατρο συναντά την ψυχοθεραπεία.

«Δεν κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός στον τόπο μας», έλεγε ο Κάρολος Κουν. Το θέατρο δεν είναι για τον άνθρωπο μόνο ένα είδος ψυχαγωγίας. Είναι μια μορφή έκφρασης, αλλά και μια μορφή ψυχοθεραπείας. Ένα ταξίδι που μας οδηγεί στα βάθη του εαυτού μας, των ανθρώπων γύρω μας, στην κατανόηση του κόσμου, της ζωής. Είναι ένας δρόμος που οδηγεί στη δική μας λύτρωση.

Η ψυχοθεραπευτυική δράση της τραγωδίας

Ανατρέχοντας στο αρχαίο θέατρο και αναλύοντας τον ορισμό της τραγωδίας, θα δούμε πως από τότε οι άνθρωποι γνώριζαν τις πολλές και θεραπευτικές ιδιότητες του θεάτρου. «Ἔστιν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι' ἀπαγγελίας, δι' ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν», είναι ο ορισμός της τραγωδίας κατά τον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε την τραγωδία σαν το ύψιστο είδος καλλιτεχνίας, την μεταφορά μιας ανθρώπινης πράξης στην σκηνή. Μέσα από την τραγωδία, ο θεατής «καθαίρεται» από το άγχος και τις έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις που τον κατακλύζουν, παρακολουθώντας την εξέλιξη του δράματος. Γι’ αυτό ο ήρωας έχει συνήθως συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που θα βοηθήσουν το θεατή να τον συμπονέσει και να ταυτιστεί μαζί του. Δεν είναι κακός και ανέντιμος, γιατί ο θεατής θα θεωρεί αναπόφευκτη την τιμωρία του, αλλά ούτε και εξαίρετος και πολύ διαφορετικός από τους άλλους. Είναι ένας χαρακτήρας με πολλές διακυμάνσεις στον χαρακτήρα του. Καλός, δίκαιος, θρασύς, καχύποπτος, ένας συνηθισμένος άνθρωπος. Ένας εν δυνάμει θεατής.

Ένα εν δυνάμει ταξίδι στον δικό μας κόσμο.

Μέσα από το έργο και τους πρωταγωνιστές του, ο άνθρωπος νιώθει πως συμμετέχει, πως μοιράζεται, πως δεν είναι μόνος. Η αμεσότητα του θεάτρου, βοηθά το άτομο να βιώσει πιο έντονα όλα όσα διαδραματίζονται. Ο ηθοποιός είναι μια ανάσα μακριά από το θεατή και τον αγγίζει καταλυτικά, περνώντας μηνύματα όχι μόνο με τα λόγια του έργου, αλλά με όλο του το είναι. Ο θεατής, ταυτίζεται με τον ήρωα, με μια κατάσταση που αναπαρίσταται, νιώθοντας πως είναι και ο ίδιος μέρος αυτής. Αισθάνεται, αναβιώνει, μέχρι να οδηγηθεί στην κάθαρση, ίσως τη μεγαλύτερη συμβολή του θεάτρου. Για τους λόγους αυτούς, το είδος του θεάτρου που επηρέασε όλο τον κόσμο είναι το ψυχολογικό θέατρο. Στο Ψυχολογικό Θέατρο, ο ρόλος παίζεται βιωματικά και όχι παραστατικά. Ο ηθοποιός δεν δείχνει απλά, παραστατικά, τι συμβαίνει στο χαρακτήρα που υποδύεται, αλλά βιώνει τα συναισθήματα του ρόλου του. Πολλά έργα θεατρικών συγγραφέων βασίζονται στον ψυχισμό των ανθρώπων, όπως τα έργα του Ίψεν, του Στριμπεργκ, πρακτικά όμως το Ψυχολογικό Θέατρο, άρχισε να υλοποιείται με τα έργα του Τσέχωφ. Και βέβαια, δεν είναι τυχαίο, πως η ψυχολογία αναπτύχθηκε ακριβώς εκείνη την εποχή, επηρεάζοντας καταλυτικά την εξέλιξη αυτή του θεάτρου. Τα έργα του Α.Τσέχωφ διδάχτηκαν από τον Στανισλάφσκι στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Ο τρόπος ανάλυσης των ρόλων και η δουλειά που έκαναν οι ηθοποιοί, διαμόρφωσαν μια καινούργια μέθοδο, τη Μέθοδο Στανισλάφσκι. «Αγάπα το έργο τέχνης μέσα σου, όχι τον εαυτό σου μέσα σε αυτό», έλεγε ο
Στανισλάβσκι. Το Ψυχολογικό Θέατρο, ταξίδεψε σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και πολλοί θεατρικοί συγγραφείς, ασχολήθηκαν με αυτό, με διασημότερο όλων, τον Τένεσι Ουίλιαμς. Οι ήρωες του Ψυχολογικού Θεάτρου, είναι απλοί καθημερινοί άνθρωποι. Δεν έχουν να επιδείξουν σπουδαία κατορθώματα, ούτε διαφέρουν από έναν οποιοδήποτε καθημερινό άνθρωπο. Αυτό όμως που κάνει τα έργα αυτά ξεχωριστά, είναι η ανάλυση του ψυχισμού των ηρώων σε βάθος, όχι μόνο ατομικά αλλά και σαν κοινωνική συμπεριφορά. Τους γνωρίζουμε βαθιά, τους κατανοούμε, τους συγχωρούμε και μέσα από αυτούς κατανοούμε, αγαπάμε, συγχωρούμε, κομμάτια του δικού μας εαυτού, των δικών μας ανθρώπων, της δικής μας ζωής.

Το θέατρο σαν θεραπεία

Η ψυχοθεραπεία μέσω δράματος χρησιμοποιεί τα θεραπευτικά στοιχεία του δράματος και του θεάτρου στα πλαίσια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, χωρίς βέβαια να αποτελεί παράσταση. Χαρακτηρίζεται ως μια βιωματική μέθοδος η οποία προωθεί τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, τη γνώση, την εσωτερική αναζήτηση και εξέλιξη. Ανήκει στις ψυχοδυναμικές θεραπείες και αντλεί τις γνώσεις της από την ψυχοθεραπεία, την κοινωνική ανθρωπολογία και το θέατρο. Η δραματοθεραπεία είναι μια σχετικά καινούρια θεραπευτική τακτική. Τη συναντάμε στις αρχαίες θεραπευτικές τελετουργίες και τις θεατρικές παραστάσεις πολλών πολιτισμών, όμως τα τελευταία τριάντα χρόνια έκανε ξανά την εμφάνισή της ως σύγχρονη θεραπευτική τεχνική. Η δραματοθεραπεία ξεκίνησε ουσιαστικά από την αρχαία Ελλάδα, με τη διαφορά ότι οι αρχαίοι Έλληνες δε χρησιμοποιούσαν τον όρο αυτό. Ως συγκεκριμένος επιστημονικός κλάδος και ως επάγγελμα εμφανίστηκε το 1930, έχοντας ως στόχος της να αναπτύξει την υγιή πλευρά του ανθρώπου, να τον διδάξει νέους τρόπους κατανόησης και αντιμετώπισης των καταστάσεων της ζωής, επιφέροντας έτσι την ψυχική και συναισθηματική του ισορροπία. Τον βοηθά να διευρύνει τις εμπειρίες του και να αναπτύξει το φάσμα των συναισθηματικών και κοινωνικών του ρόλων. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε με την ανάπτυξη της πρακτικής του θεάτρου ως θεραπευτικού μέσου τον όρο Δραματοθεραπεία, είναι ο Peter Slade, ο οποίος αναφέρει, πως η «Δραματοθεραπεία είναι μια βοήθεια για να αποκτήσουμε προσωπικότητα». Έχοντας τεράστια θεραπευτική αξία, η Δραματοθεραπεία, όπως και η θεραπεία μέσω διαφόρων μορφών Τέχνης, δραστηριοποιούνται πια σε Κέντρα Ψυχικής υγείας, νοσοκομεία και Κέντρα Αποκατάστασης, σε δομές απεξάρτησης, σε άτομα με ειδικές ανάγκες, σε ηλικιωμένους, σε ομάδες ατόμων με σοβαρές ασθένειες. Η Δραματοθεραπεία θεωρείται μια εξαιρετικά δημιουργική θεραπευτική μέθοδος, η οποία μας βοηθάει να βιώσουμε και να επαναπροσδιορίσουμε το παρελθόν, για να στηρίξουμε σε πιο στέρεες βάσεις το μέλλον.

Το θέατρο δεν βοηθάει μόνο τους ενήλικες!

Το θεατρικό παιχνίδι εμπεριέχει επίσης πολλά στοιχεία και τεχνικές από το θέατρο, με τη διαφορά βέβαια ότι, όπως και η δραματοθεραπεία, δεν αποτελεί παράσταση. Κυρίως χρησιμοποιεί το παιχνίδι ρόλων, τον αυτοσχεδιασμός, τη μεταμόρφωση, τη δραματοποίηση. Σκοπός του θεατρικού παιχνιδιού είναι να βοηθήσει το παιδί να αναπτυχθεί, δημιουργώντας ένα ασφαλές πλαίσιο για εκείνο, μέσα στο οποίο έχει την ευκαιρία να εκφραστεί, να επικοινωνήσει, να γνωρίσει τον κόσμο γύρω του, τον εαυτό του, να ασκεί την συγκέντρωση και την φαντασία του, να έρθει σε γνωριμία και μεγαλύτερη αρμονία με τον εσωτερικό και εξωτερικό του κόσμο, αναπτύσσοντας παράλληλα τις ικανότητές του. Το θεατρικό παιχνίδι μπορεί να γίνει εργαλείο ουσιαστικής αντιμετώπισης προβλημάτων, αφού βοηθάει το παιδί να έρθει σε επαφή με το σώμα του, να γνωρίσει τα συναισθήματά του και να μπορέσει να τα εκφράσει. Μπορεί να ενεργήσει σαν ρυθμιστικός παράγοντας για την συναισθηματική αποφόρτιση της θλίψης, της έντασης, της επιθετικότητας. Το παιδί εκτονώνεται, χαλαρώνει και βρίσκει δημιουργικές διεξόδους για να εκφραστεί, έχοντας πάντα τη δυνατότητα να ξεπεράσει τους φόβους του, αφού η επαφή του με συγκινησιακές αναμνήσεις το κάνουν να τις βλέπει πιο αποστασιοποιημένα μέχρι να καταφέρει τελικά να απελευθερωθεί από αυτές.